На жаль, нячаста можна пачуць, як моладзь размаўляе на беларускай мове. Маладое пакаленне выбірае «русский». Слэнгі, скарачэнні, замежныя славечкі ўсё больш і больш выціскаюць «тутэйшыя» словы. Маці, бусел, хата… Простыя словы — вялікі сэнс для беларуса. У межах праекта RegiON, які рэалізоўваецца Культурніцка-адукацыйнай платформай “Першы крок” (г. Мазыр), адбылася гутарка з Кацяй і Жорай — прадстаўнікамі маладога пакалення з Мазыра, якія размаўляюць і робяць свае творчыя праекты на беларускай мове.
Георгій, паэт, музыка, 17 гадоў: «Не бойся ўдасканальваць сябе, бо дасканаласці ты ніколі не дасягнеш».
Знаёмцеся, Георгій Брыцько — хлопец, які размаўляе па-беларуску з 14 гадоў. Упершыню з Жорай мы пазнаёміліся на «Жывой Бібліятэцы 2.0» у Мазыры, якая праходзіла ў прасторы Культурніцка-адукацыйнай платформы «Першы крок». Ужо тады было зразумела, што Жора — таленавіты юнак са сваім незалежным меркаваннем, які добра валодае мовай і выкарыстоўвае яе ў паўсядзённым жыцці. Як кажа Жора, «Не бойся ўдасканальваць сябе, бо дасканаласці ты ніколі не дасягнеш». Удасканальванне пачалося з мовы, і вось ужо тры гады Жора жыве беларускім словам. Неардынарны ўчынак для юнака, аднак па-даросламу сур’ёзны. Ідэя перайсці на «тутэйшую гаворку» прыйшла да яго раптоўна, перад паездкай у Полацк. Па словах Жоры, бацькоў ніколькі не здзівіў такі нечаканы паварот, тата нават падтрымлівае з сынам гутарку на роднай мове.
У некаторым плане на такія кардынальныя змены паўплывала і беларуская літаратура. Сярод любімых аўтараў Георгія — Уладзімір Караткевіч з яго творам «Чорны замак Альшанскі». На думку хлопца, свет Караткевіча прасякнуты не толькі яркімі вобразамі, але і цікавымі словамі. Вось вам і ячшэ адна прычына вывучаць родную мову.
Хлопец вучыцца ў Гомельскім каледжы мастацтваў ім. Сакалоўскага, пазіцыянуе сябе як пачынаючы рокер. Піша вершы на мове. Запыталі ў яго, а як ставяцца да беларускай гутаркі ў каледжы? Настаўнікі усхваляюць такі парыў да мовы, ну, а аднагрупнікі звыкліся і большая частка ставіцца да гэтага нейтральна. На думку Жоры, каб папулярызаваць родную мову сярод моладзі, трэба рухацца ў двух накірунках: знаходзіцца і размаўляць з носьбітамі мовы і ствараць актуальны беларускамоўны кантэнт.
Кацярына, выпускніца, журналістка, 17 гадоў: «Мне вельмі падабаецца, як гучыць наша мова, і ўсё, што з ёй звязана: беларускія арнаменты, сімволіка».
Кацярына Медвідзь лічыць, што ведаць беларускую мову і размаўляць на ёй — не сорамна. Сорамна гэтага не рабіць. У жыцці, сярод сяброў, Кацярына размаўляе на мове не асабліва часта, а вось з бабуляй, настаўніцай беларускай мовы і літаратуры, — заўжды. Дарэчы, менавіта бабуля, Шкробат Кацярына Дзянісаўна, прывіла дзяўчыне любоў да мовы: спявала калыханкі і народныя песні, распавядала казкі.
У школе Каця з пятага класа пачала ўдзельнічаць у алімпіядах па беларускай мове, а ў восьмым класе вырашыла, што мова — гэта крута, і стала гаварыць на ёй усё часцей і часцей, а пасля стала пісаць на мове, калі пачала наведваць клуб творчасці «Юны журналіст». Аднак, па словах дзяўчыны, у яе жыцці мовы больш у сацсетках, чым у рэальнасці. Чаму ж так?
— Некаторыя сябры не то што акругляюць вочы, калі я пачынаю размаўляць па-беларуску, а хутчэй адмахваюцца, маўляў, не задавайся, — прызнаецца Кацярына. — Але шмат хто з іх мяне падтрымлівае у плане выбару мовы для размовы і з задавальненнем гаворыць на мове. Напрыклад, у Бабруйску жыве адзін мой вельмі добры сябар, Мікіта Суботкін, які таксама “за” беларускую мову. Мне вельмі падабаецца, як гучыць наша мова, і ўсё, што з ёй звязана: беларускія арнаменты, сімволіка.
Каця кажа, што спачатку было не тое каб складана, але нязвыкла перабудоўваць сваю прамову. З часам у яе атрымлівалася ўсё лепш, праўда, пакуль не ідэальна:
— Калі я размаўляю, то могуць праскокваць русізмы, і бабуля мяне заўсёды папраўляе. І гэта выдатна, я лічу, таму што так у мяне выпрацоўваецца і звычка, і правільная беларуская мова. А наогул па-беларуску я кажу даволі бегла. Каця чытае беларускамоўныя кнігі і беларускіх класікаў — усё, што можа знайсці ў бабулі або ў бібліятэцы.
Мне нават ўспрымаць сюжэт кнігі лягчэй на мове, чым на расейскай. Калі руская — больш ўзьнятая, важная, я б сказала, то беларуская — мяккая, меладычная, жыццёвая мова. Мне больш падабаецца прастата беларускай мовы.
Чаму ж тады выбраныя гавораць па-беларуску? Няўжо мова так непрыгожа гучыць ці казаць на ёй некамільфо? Мая юная суразмоўца ўпэўненая ў тым, што неабходна павышаць узровень уласнай культуры. Каб павышаць свой узровень валодання мовай, Каця робіць свае ўласныя праекты на мове. Напрыклад, вядзе падкаст Bulbashka на мове (слухай падкаст тут).
— Як, на твой погляд, прыцягнуць моладзь да таго, каб яна хаця бы пачала цікавіцца беларускай мовай? — задаю нарэшце актуальнае пытанне.
— Я скажу, што ў сталіцы ўжо пачаўся працэс беларусізацыі: вельмі шмат хто кажа чыста па-беларуску — людзі сталі цікавіцца мовай, нашай культурай, гісторыяй. Калі маладыя людзі адукаваныя, інтэлігентныя, то яны ў любым разе не будуць скептычна і з кпінамі ўспрымаць беларускую мову, а наадварот падтрымаюць гутарку на гэтай мове. Сталіца — не замежжа, тым не менш яна далекавата ад рэгіёнаў, бо менавіта ў рэгіёнах хацелася б папулярызаваць беларускую мову, далучаць моладзь да яе выкарыстання і пераканаць, што мова — гэта крута.
— Калі казаць пра школьнікаў, то, напэўна, больш часу адводзіць менавіта на мову: класныя гадзіны, школьныя мерапрыемствы, экранізацыі на мове — усё гэта было б цікава, — лічыць дзяўчына. — Калі казаць пра моладзь больш старэйшую, то дазваляць ім публікавацца на мове ў мясцовых выданнях. Узяць хаця б мазырскую раёнку «Жыццё Палесся» — там усе артыкулы на расейскай. А наша клубная газета «Press-моладзь», якую мы выпускаем у клубе журналістыкі, толькі часткова на беларускай мове, да таго ж пішам мы для моладзі і аб моладзі. Мы не выкарыстоўваем старую лексіку, а стараемся мадэрнізаваць мову, ужываючы больш сучасныя словы.
— Ці сутыкаюцца з нейкімі цяжкасцямі беларускамоўныя людзі?
— Хутчэй, так, чым не, таму што нават мае аднагодкі не заўсёды разумеюць, што я кажу. Напрыклад, калі я была ў «Зубронку», то паспрабавала казаць толькі на мове некалькі дзён. Аднойчы ў свайго знаёмага я папрасіла «папрасаваць штаны», а ён у адказ: «Чаго?» Гэта значыць, ён нават не зразумеў, што папрасіла яго пагладзіць прасам штаны. Але і людзей, якія катэгарычна супраць беларускай мовы, я таксама яшчэ не сустракала. У большасці сваёй людзі думаюць: навошта мне беларуская мова, я і на рускай нядрэнна магу размаўляць.
Так, можа, калі хаця б крыху размаўляць на мове, то яна і не забудзецца? Большасць з нас так заўзята выступае за захаванне традыцый, самасвядомасці, за нацыянальную ідэю. Можа, варта ў гэтым плане пачаць з мовы? Бо менавіта мова народа вызначае яго ўнікальнасць і самабытнасць. І да нашай беларускай спадчыны — а мова як раз уваходзіць у гэтую катэгорыю — трэба ставіцца з павагай.
— Я бачу розныя магчымасці для распаўсюджвання мовы, — разважае Каця, —напрыклад, абавязковае выкарыстанне беларускай мовы ў пэўных сферах жыцця — для справаводства, чыноўнікаў, дзяржаўных СМІ. Гэта стварыла б даволі моцную матывацыю для яе вывучэння і выкарыстання. Дарэчы, на днях прачытала пост адной беларускамоўнай дзяўчыны ў інстаграме, дзе яна распавядае, як запаўняла бланк грашовага пераводу. Нюанс у тым, што запаўняла яна яго на беларускай мове. Работнікі пошты не змаглі яго прыняць, таму што ў іх на кампутарах няма беларускага алфавіту.
Па-другое, патрэбны даступныя сродкі і магчымасці для пастаяннага павышэння ўзроўню ведання мовы для людзей розных узростаў, розных відаў дзейнасці. Веданне англійскай мовы патрабуецца амаль усюды, а чаму мову ніхто не ведае ды нават лічыць сорамна на ёй гаварыць? Не ўмееш весці бухгалтарскі ўлік па-беларуску, не ўмееш расказаць пакупніку пра свой тавар па-беларуску, не ўмееш па-беларуску правесці экскурсію ці напісаць артыкул, не ўмееш аформіць бланк грашовага пераводу — на курсы, вучыся!
Дарэчы, а дзе можна вывучаць актуальную беларускую мову зараз? Адзін з найбольш цікавых варыянтаў — бясплатныя курсы беларускай мовы «Мова Нанова», якія можна наведваць нават анлайн. Курсы праводзяцца ў розных рэгіёнах, і было б цудоўна зладзіць такую магчымасць і ў Мазыры.
Спадзяемся, наш матэрыял натхніў карыстацца сваёй роднай мовай у жыцці, а нашай моладзі падаў добры прыклад, і колькасць людзей, што размаўляе «па-тутэйшаму», будзе толькі павялічвацца. Напрыканцы знаёмім вас з адным з вершаў аўтарства Жоры «Краіна вечнай шэрасці».
Мы жывем на халодных балотах
Між трухлявых ялін ды асін
Па над шэрымі дахамі хатаў
Уецца чорна-зялёны дым
Краіна вечнай шэрасці
Прывітанне табе,
Краіна вечнага жаху
Ты ляжыш у імгле!
Краіна вечнай шэрасці,
Край бясконцых дажджоў
Ты была колісь краінай радаснай
ды толькі дужа даўно.
Тэкст: Вольга Ласута, Кацярына Медвідзь
Фота: Алена Савіцкая (галоўная), з архiваў герояў i гераінь
Крыніца: https://pershykrok.by/moladz_mazyr_mova
Материал подготовлен в рамках проекта RegiON, который реализуется Культурно-образовательной платформой “Першы крок” (г. Мозырь), Центром развития эффективной коммуникации “Живая Библиотека”.
