Прэзентацыя рэкамендацый для арганізатараў_ак мерапрыемстваў і дыскусія прайшлі 22 лютага ў Вільні пад назвай (НЕ)Час для інклюзіі! Сумленная размова пра прыярытэты. Рэкамендацыі можна спампаваць на беларускай і рускай мовах.
Тэксты, парады і чэк-лісты на 70 старонках
Як падрыхтаваць і правесці інклюзіўнае мерапрыемства? Рэкамендацыі для арганізатарак_аў на дзвюх мовах выпусціла ў лютым беларуская моладзевая арганізацыя «ІншыЯ». На 70 старонках сабраныя парады, тэксты, чэк-лісты і крытэры для тых, хто хоча ўключаць у сваю працу больш шырокую і разнастайную аўдыторыю.
Рэкамендацыі структураваныя па раздзелах:
- Як рыхтаваць мерапрыемства, праводзіць і што рабіць пасля яго?
- Чым адрозніваюцца рэкамендацыі для анлайн, афлайн і гібрыднага фармату?
- Як працаваць з рознымі мэтавымі групамі ― бацькамі з маленькімі дзецьмі, людзьмі старэйшага ўзросту, людзьмі з інваліднасцю?
- І іншае.
«Для нас вельмі важна было зрабіць гэтыя рэкамендацыі практычна карыснымі для арганізатараў_ак мерапрыемстваў, а таксама для ўладальнікаў_іц публічных прастораў», ― кажа сузаснавальнік «Іншых» Зміцер Радзіеўскі.
Рэкамендацыі складзеныя на аснове вопыту каманды арганізацыі, а таксама іншых людзей і НДА, якія працуюць у сферы інклюзіі.
«У нас не было адзінай крыніцы і мэты вынаходзіць усё з нуля. Таму мы намагаліся звязацца з рознымі экспертамі_камі і арганізацыямі, потым пераказаць [іх вопыт] больш простай мовай», ― кажа Зміцер Радзіеўскі.
Зараз рэкамендацыі існуюць у электронным выглядзе, а заяўку на папяровую версію можна запоўніць па спасылцы.
Пра інклюзію варта размаўляць падчас рэпрэсій і вайны
У гэтага мерапрыемства амаль пяцігадовая гісторыя, тлумачыць сузаснавальніца «Іншых» Марына Штрахава. Гісторыя пачалася ў 2018 годзе, калі «Жывая бібліятэка» зрабіла маніторынг даступнасці публічных прастораў Мінска.
«Мы размаўлялі з рознымі бакамі, і ў іх быў запыт, каб інфармацыя была сабраная ў адным месцы. Каб быў спіс з 10 пунктамі, [з якімі можна зверыцца], каб усё было інклюзіўна», ― кажа Марына Штрахава.
Каманда не знайшла дапаможніка ці кароткіх парадаў у беларуска-, руска- і англамоўнай прасторы (хаця ў апошняй матэрыялаў нашмат больш). Прайшоў час, у 2021 годзе не стала самой арганізацыі ― але частка каманды стварыла новую пад назвай «ІншыЯ». Скразнымі каштоўнасцямі «Іншых» зрабіліся правы чалавека, інклюзія, гендарная роўнасць і экапрыязнасць.
«У 2020 мы, нягледзячы ні на што, пісалі праект і былі гатовыя запускаць яго ў пачатку 2021 года, ― кажа Марына Штрахава. ― Мы лічылі, што гэта суперактуальна, бо перамога літаральна заўтра, мы прасунем у розныя міністэрствы крутыя рэкамендацыі і зробім іх стандартам».
Але склалася іначай, і прэзентацыя адбылася ў 2023 годзе ў Вільні. Зараз, тлумачыць Марына, яе каманда і калегі ды каляжанкі з іншых НДА часта чуюць, што інклюзіяй займацца неактуальна.
«Праблемы называюць самыя розныя: не толькі вайну і рэпрэсіі. Але таксама пераезд у іншую краіну, страту сувязі з мэтавай аўдыторыяй. Для нас гэтая дыскусія ― першая з 2020 года магчымасць публічна пагаварыць пра гэта», ― кажа сузаснавальніца «Іншых».
Сведкі гвалту і ахвяры катаванняў ― новыя ўразлівыя групы
Паняцце інклюзіі трансфармуецца цягам апошніх некалькі год, пачынаючы з 2020-га. Праз рэпрэсіі, эміграцыю і вайну з’яўляюцца новыя ўразлівыя групы, мяркуюць удзельнікі_цы дыскусіі.
«На асабістым вопыце я адчуваю, што займела новыя ідэнтычнасці, ― кажа Вольга Гарбунова, прадстаўніца па сацыяльных пытаннях у Аб’яднаным пераходным кабінеце Беларусі.
― Апошні раз я адчула сябе выключанай у сувязі з тым, што падалася на міжнародную абарону. Абвяшчаюць колы і запрашаюць на мерапрыемствы ― а ў цябе няма пашпарту, ты невыязная».
Яна склала свой спіс новых уразлівых груп , сярод якіх:
- Людзі, што прайшлі праз катаванні ў жніўні 2020 года. На мерапрыемства могуць прыйсці тыя, хто мае такі вопыт, і гэта можа патрабаваць асобных мераў па выбары памяшкання, фармаце, суправаджаючых людзей у камандзе, у якіх будзе вопыт рэагавання ў трыгернай сітуацыі, лічыць Вольга Гарбунова.
- Сведкі гвалту на вуліцы ― пра гэта вельмі рэдка гавораць, але шмат хто імі стаў. Гэта шэрая зона.
- Палітзняволеныя ці іх сем’і. «Нават зараз людзі часта кажуць, што яны выходзіць са зняволення, адчуваюць сябе дэзарыентаванымі, адзінокімі. Для мяне гэта яшчэ маячкі, што яны адчуваюць сябе выключанымі», ― кажа Вольга.
- Дабравольцы, якія прыехалі на рэабілітацыю і лекаванне ― пра іх мала гавораць.
- Эмігранты_кі, людзі з вопытам бяздомнасці ці ўцякацтва ― цяпер гэта многія з беларусаў_ак.
«Мне здаецца, яшчэ некалькі год таму, абмяркоўваючы інклюзію, у грамадстве думалі [больш] пра людзей з інваліднасцю, ці пра дзіцячы пакой пры планаванні мерапрыемстваў», ― кажа Вольга Гарбунова.
Не хапае ведаў пра працу з посттраўматычным сіндромам
Новыя ўразлівыя групы з’явіліся ў сувязі з вайной і эвакуацыяй, лічыць Лізавета Шалай, каардынатарка праектаў у CreateCulture Group ― арганізацыі, якая робіць культурніцкія праекты і мае фізічную прастору ў Вільні.
«Эвакуявацца складана, а яшчэ складаней ― вывезці людзей, якія не могуць выехаць самі», ― тлумачыць Лізавета Шалай.
У сувязі з вайной у дзейнасць трэба ўключаць новую групу ― украінцаў і ўкраінак, якія пераязджаюць у Вільню, лічыць Зміцер Лойша, праектны мэнэджар у арганізацыі «Актыўнымі быць файна». АБФ-Беларусь займаецца культурай і адукацыяй па прынцыпу роўны навучае роўнага і мае дзве фізічныя прасторы ў Вільні.
Але гэта выкрывае новую праблему ― недахоп ведаў пра тое, як працаваць з людзьмі з посттраўматычным сіндромам, лічыць Зміцер Лойша.
«Мы з гэтым сутыкаліся: дзеці, якія прыехалі з Украіны, вельмі моцна рэагуюць на нейкія дзеянні, і мы не разумеем як з гэтым працаваць. Гэта велізарны выклік», ― тлумачыць Зміцер Лойша.
Праца з людзьмі ўнутры Беларусі ― пад пытаннем
Яшчэ адзін новы аспект інклюзіі звязаны з балансам між бяспекай і выключэннем з дзейнасці НДА людзей, што жывуць у Беларусі.
«Мы працуем з беларускай аўдыторыяй ― хто зараз у Беларусі і хто з’ехаў, ― кажа Лізавета Шалай. Яна разважае, што трэба бяспечна падключаць людзей да дзейнасці. ― Бо мы ведаем кейсы, калі трансляцыя ў Zoom робіцца небяспечнай, і людзей затрымліваюць пасля ці падчас трансляцыі».
Адзін з удзельнікаў дыскусіі ананімна даў каментар з прыкладам таго, што ён лічыць дыскрымінацыяй. Гаворка пра абставіны, калі арганізацыі рэлакуюцца за мяжу і закрываюць доступ да інфармацыі супрацоўнікам у Беларусі.
«Гэта нібыта дыскрымінацыя. Выбраўшы жыць там, ты ўжо абмежаваны. А абмежаванні з’яўляюцца і з гэтага, скажам, дэмакратычнага боку. Мне асабіста не закрывалі доступ, але ў такой сітуацыі была мая знаёмая. Па сутнасці, так чалавек пазбаўляецца працы. Менавіта праз закрыццё доступу яна пераехала ў Вільню», ― кажа суразмоўца.
Ці вычэрпваецца бяспека тэхнічнымі мерамі?
Бяспека не супярэчыць таму, каб арганізацыя была інклюзіўнай, гэтае пытанне ― тэхнічнае і вырашальнае, упэўнены Аляксей Канстанцінаў, каардынатар праектаў у цэнтры Леванія. Цэнтр спецыялізуецца на інклюзіўнай адукацыі дзяцей і кансультацый бацькоў дзяцей з асаблівасцямі развіцця.
«Як з гэтым працаваць? Як з усім іншым ― улічваць у сваіх практыках. Мы ва ўдалай сітуацыі ― знаходзімся ў развітых краінах, дзе развіты пратакол працы з лічбавай бяспекай. Нам трэба проста гэта сабраць і актуалізаваць пад беларускія сцэнары. Пытанне пра бяспеку для мяне самае простае з усяго ў беларускай павестцы», ― кажа ён.
Пытанне бяспекі варта разглядаць не толькі як тэхнічнае, упэўненая Ганна Герасімава, кансультантка па арганізацыйным развіцці, раней дырэктарка «Беларускага дома правоў чалавека імя Барыса Звозскава» у Вільні.
«Ёсць тэхнічныя сродкі, але як забяспечыць бяспеку людзей у Беларусі? Ок, канферэнцыі ў Zoom, там удзельнікі пад падробнымі імёнамі, без відэа. Але хто яны? Як толькі мы пачнём ананімізаваць працэсы, то перастанем разумець, хто ў іх уцягваецца. Гэта нелінейнае пытанне», ― кажа яна.
Інклюзія толькі частка пытання пра бяспеку, і складана зразумець, што з гэтага з’яўляецца больш шырокім пытаннем, упэўненая Ганна Герасімава.
Міжнародныя стандарты даступнасці ― тое, без чаго нельга
Іншы аспект ― традыцыйныя пытанні даступнасці і тое, ці можна ісці ў іх на кампраміс. Напрыклад, ці адкрываць прастору ў будынку, хоць ён не самы дасяжны, але на арэнду хопіць грошай ― альбо не адкрываць увогуле?
«Для мяне інклюзія ― гэта набор прынцыпаў. Мне здаецца, што з нагоды прынцыпаў нельга мець кампраміс», ― кажа Аляксей Канстанцінаў. Ён упэўнены, што правільней называць гэта не кампрамісам, а ўмовамі дзейнасці.
Але ён называе палавінчатай пазіцыю, калі інклюзіяй называюць толькі ўмоўныя пандус ці шрыфт Брайля і не звяртаюць увагу на адносіны між суб’ектамі.
«Свае намаганні нам важна абмяркоўваць з гэтай [уразлівай] групай, чаго ім хочацца. А не ставіцца па-патэрналісцку. Калі дыялогу няма ― гэта не інклюзіўная практыка» ― кажа Аляксей і зазначае, што вельмі важна не пераўтвараць інклюзіўнасць у фармальнасць.
Тым не менш, без даступнага асяроддзя людзям з інваліднасцю цяжка рабіць тыя ж рэчы, якія робяць усе астатнія. Сітуацыю апісвае ўдзельнік прэзентацыі, Гіціс з арганізацыі ForumCiv.
«У мяне быў аднакласнік-вазочнік. Ён мой блізкі сябар, і заўсёды калі мы едзем у бар або на спортпляцоўку, узнікае пытанне, ці зможа ён туды трапіць. Калі ты хочаш сесці на аўтобус з Вільні да Клайпеды ― то павінен глядзець у раскладзе, ці прыедзе той аўтобус, дзе ёсць пляцоўка для каляскі. А гэта павінна быць па змаўчанні», ― дзеліцца суразмоўца ў каментары.
Стандарты даступнасці ― гэта аснова, тлумачыць іншы спікер:
«На мой вялікі жаль, сёння інклюзіяй называюць усе добрае супраць усяго кепскага, ― кажа Сяргей Драздоўскі, дырэктар ліквідаванага ў Беларусі Офіса па правах людзей з інваліднасцю. ― Але ёсць стандарты даступнасці, міжнародныя стандарты ― фізічнай, камунікацыйнай. Без даступнасці далей размаўляць няма пра што».
А далей, тлумачыць, ён, гаворка мусіць ісці пра тое, аб чым казаў Аляксей ― як у даступнай прасторы выбудаваць інклюзіўны працэс. «Гэта ўжо больш складана», ― кажа Сяргей Драздоўскі.
Ён дадае: вельмі важна, каб у працэс былі ўцягнутыя абодва бакі. Ёсць галіна, дзе інклюзія існуе ўжо 2000 год ― медыцына, тлумачыць Сяргей Драздоўскі. «І стары, і малады, і зняволены ідуць да медыка. І вылекавацца атрымаецца толькі калі ўключаныя абодва бакі», ― кажа ён.
Калі ўсё супердрэнна ― час будаваць новае
«Мне здаецца, зараз не толькі час, але і месца для інклюзіі, прывіцця яе разумення. Прывяду прыклад: мы ў межах вялікага праекта здымалі з моладдзю з пяці краін цікток-серыял па інклюзіі. Ведаеце як зайшло! [З важнымі тэмамі], мне здаецца, трэба ісці самім на пляцоўкі, дзе нашая будучыня, і паказваць у максімальна даступным фармаце».
Для працы з інклюзіяй не трэба чакаць падзення рэжыму, лічыць Вольга Гарбунова, прадстаўніца па сацыяльных пытаннях у Аб’яднаным пераходным кабінеце Беларусі.
У перыяд зменаў і анлайн-камунікацыі ёсць месца для дыскусіі аб інклюзіі , упэўнены Васіль Ядчанка з арганізацыі «Журналісты за талерантнасць».
«Калі мы ўпусцім гэты час і будзем чакаць падзення рэжыму, як мы вернемся і пачнем адбудоўваць парушанае… Калі мы зробім гэта, не правёўшы працы, то вернемся і паставім усё на ранейшыя рэйкі, мы будзем збірацца і абмяркоўваць, ці час для інклюзіі», ― кажа яна.
Вольга нагадвае: зараз ёсць магчымасць для дыялогу з прадстаўнікамі_цамі дэмакратычных сіл, якія працуюць над стратэгіяй пераходнага перыяду і стварэннем рэформаў, у тым ліку сацыяльных. «Зараз абсалютна час для інклюзіі», ― лічыць яна.
«У такія моманты нам добра было б быць праактыўнымі і заяўляць пра свае патрэбы,» ― лічыць Лізавета Шалай. Яна прыгадвае, як раней прадстаўнікі НДА абмяркоўвалі, ці варта ім працаваць над сваімі мэтамі, альбо лепш дамагацца разам змен.
«…Каб мы жылі ў дэмакратычнай краіне. А потым гэтыя каштоўнасці быццам самі прыйдуць. Але яно так не адбудзецца. Калі ўсё супердрэнна ― гэта той момант, калі трэба пачынаць будаваць тое, што нам здаецца важным, ― кажа яна. ― Мне здаецца, што няма такога часу, калі не час для інклюзіі, даступнасці і іншых форм, якія мы сёння падымалі».
Тэкст: Ганна Валынец
