Калі вы хочаце рабіць інклюзіўныя мерапрыемствы, давядзецца папрацаваць і над падачай інфармацыі. Простыя фармулёўкі, кароткія сказы, лёгкія тлумачэнні. Ясная мова — акурат тое, што вам трэба, каб быць сапраўды інклюзіўнымі.
Арганізатары і арганізатаркі мерапрыемстваў для шырокай публікі часам арыентуюцца на (каля)навуковую мову, быццам бы гаворка ідзе пра навуковую канферэнцыю. Але што апраўдана ці нават патрабуецца на прафесійных сустрэчах, можа быць вельмі кепскім падыходам для агульных івэнтаў. Так, надта складаная мова выключае з паўнавартаснага ўдзелу ў мерапрыемствах адразу некалькі супольнасцяў: людзей з інваліднасцю, людзей, якія толькі вучаць гэтую канкрэтную мову, дзяцей, людзей сталага веку, а таксама частку людзей з дыслексіяй.
Канцэпцыя яснай мовы з’явілася ў 1960-я гады, і першыя напрацоўкі з’явіліся ў краінах Скандынавіі ў межах нацыянальнай стратэгіі і канцэпцыі «нармалізацыі», якая стала правобразам сучаснай інклюзіі. У Швецыі ў 1968 годзе выйшла першая кніга на яснай мове — раман Пера Андэрса Фогельстрома «Лета з Монікай». Гэта было зроблена пасля таго, як дзяржава прыняла закон пра спецыяльныя паслугі, які забяспечваў права на адукацыю для ўсіх, і ў тым ліку для дзяцей з інтэлектуальнымі парушэннямі.
З тых часоў уяўленні пра інклюзію пашырыліся, і цяпер ёсць запыт не толькі на базавую адукацыю для ўсіх, але і на самыя розныя мерапрыемствы для ўсіх.
«Інфармацыя на яснай мове патрэбная для ўсіх нас»
У 2016 годзе Беларусь ратыфікавала Канвенцыю пра правы людзей з інваліднасцю, але нягледзячы на гэта ў краіне ёсць моцная стыгма адносна людзей з інтэлектуальнымі парушэннямі.
З тэмай яснай мовы ў Беларусі шмат працуе Беларуская асацыяцыя дапамогі дзецям-інвалідам і маладым інвалідам. Сярод іншага, яна займаецца стандартызацыяй яснай мовы ў адпаведнасці з міжнароднымі стандартамі, а таксама ўключэннем стандарта яснай мовы на дзяржаўным узроўні. Такі стандарт быў уведзены ў дзеянне ў 2021 годзе. Ён апісвае, якіх падыходаў і правілаў трэба прытрымлівацца пры выкарыстанні яснай мовы і ўключае, у тым ліку, рэкамендацыі адносна размяшчэння тэксту на старонцы, памеру, колеру і асаблівасцяў шрыфту, патрабаванні да ілюстрацый, вэб-сайтаў і аўдыёінфармацыі.
Паводле словаў Алены Цітовай, старшыні асацыяцыі, інфармацыя на яснай мове можа выкарыстоўвацца паўсюль, і ў тым ліку на афішах і ў раздаткавых матэрыялах. «Гэта адзін з кавалкаў мазаікі, якая можа дапамагчы людзям з інваліднасцю лепш арыентавацца ў розных сітуацыях паўсядзённага жыцця. Яна можа спрасціць іх перасоўванне ў “небяспечнай” і складанай рэальнасці і ў той жа час быць методыкай, якая дапамагае вучыцца новаму, спазнаваць новае і прымяняць яго ў паўсядзённым жыцці. З іншага боку, калі задумацца, інфармацыя на яснай мове патрэбная для ўсіх нас».
Таксама Алена ўпэўненая, што інклюзіўныя мерапрыемствы вельмі актуальныя, бо людзі з інваліднасцю мусяць быць часткай грамадства і жыць у ім. Але ёсць шмат бар’ераў, якія ўскладняюць уключэнне гэтых людзей у грамадства, і варта прызнаць, што большасць перашкодаў самім грамадствам і ствараецца.
«Грамадства не звыкла сутыкацца з людзьмі, якія маюць інтэлектуальныя парушэнні», — кажа экспертка. «У ім дагэтуль ёсць забабоны, і яно не ведае, як з такімі людзьмі жыць побач і камунікаваць. Людзі без парушэнняў інтэлекту ў паўсядзённых сітуацыях арыентуюцца на дадатковую інфармацыю і асабісты досвед, які яны набываюць і ўдасканальваюць на працягу ўсяго жыцця. А людзям з цяжкасцямі разумення часта (альбо заўжды) не хапае гэтых ведаў і досведу. І атрымліваецца такое кола: страх не даць рады ў пэўнай сітуацыі прыводзіць да таго, што гэтая сітуацыя яму і не прапаноўваецца. І чалавек не можа здабыць досвед і камунікацыйныя навыкі».
«Я нічога не разумею»
Люцыя нарадзілася і вырасла ў Італіі, і апошнія тры гады дзяўчына вучыць рускую мову. Два з іх яна пражыла ў Менску, але культурнае жыццё было вельмі абмежаваным. Для паўсядзённага жыцця яе валодання мовы хапала, а вось з мерапрыемствамі не склалася: «У вас усё быццам зроблена ў фармаце квэсту. І толькі для разумных (смяецца). Я, напрыклад, вельмі люблю выставы і звычайна хачу трошкі разумець, на што менавіта іду. Дык вось у Менску я амаль ніколі не магла загадзя знайсці інфармацыю, каб яна была напісана даступна».
Мы вырашылі праверыць, як жа пішуцца ў Беларусі гэтыя анонсы. На сайце Belarus.by ёсць каляндар івэнтаў у Беларусі, і вось некалькі цытат з афішаў:
Дык як пісаць?
Ясная мова не мае строгіх правілаў, а тэксты могуць адаптавацца па-рознаму ў залежнасці ад таго, для якой канкрэтнай аўдыторыі іх рыхтуюць. Але ёсць шэраг агульных рэкамендацый. Нацыянальнае ўпраўленне архіваў і дакументаў ЗША вылучае 10 асноўных прынцыпаў яснай мовы:
Тэкст: Наста Захарэвіч
Фота: DS stories, Cup of Couple (фотабанк Pexels)
