Асобы без слыху і з парушэннем слыху застаюцца вельмі закрытай супольнасцю, пра якую нячаста ўзгадваюць і тыя, хто імкнуцца рабіць інклюзіўныя мерапрыемствы. Як гэтую супольнасць знайсці? Як да яе звяртацца і як з ёй працаваць? Як зрабіць івэнт для людзей без слыху? Мы сабралі для вас рэальны вопыт арганізатарак івэнтаў, інклюзіўных для людзей без слыху.
Зрабіць субтытры не значыць адаптаваць відэа
Феміністка і трэнерка WenDo Вольга Ланеўская кажа, што для выйсця на патрэбную аўдыторую можна здымаць невялікія відэа і размяшчаць іх у сацсетках: «Мы часта робім у фэйсбуку відэа з інфармацыяй, што на нейкае мерапрыемства можна будзе прыйсці людзям з парушэннем слыху ці людзям з інваліднасцю па слыху. Мы робім гэта, каб людзі ведалі пра такую магчымасць загадзя. І тут вельмі важна ўлічваць, што такі відэаматэрыял мусіць быць кароткім (прыблізна на хвіліну), і што рабіць субтытры не значыць прыстасаваць яго да людзей з інваліднасцю па слыху».
Пераклад на жэставую мову патрэбны, бо не ўсе людзі без слыху ўмеюць чытаць , — для іх гэта як выкарыстоўванне замежнай мовы, і не ўсе яе, канечне, ведаюць.
Таксама трэба разумець, што ў свеце ёсць каля 300 жэставых моў, і што на вялікіх міжнародных івэнтах даўжынёй, напрыклад, тыдзень, першы дзень прысвячаецца таму, каб выпрацаваць агульны набор жэстаў і зрабіць так, каб умоўна людзі з ЗША разумелі людзей з Германіі.
«Мовы жэстаў вельмі лагічныя і заснаваныя на сімвалах, а не на літарах», — кажа Вольга. «Пры гэтым трэба ўлічваць, што нават у адной краіне могуць быць розныя сістэмы жэстаў. А калі быў СССР, прыдумалі такую школу, у якой людзі павінны былі артыкуляваць словы па літарах. Напрыклад, каб сказаць “Воля”, яны мусілі артыкуляваць імя з дапамогай літар. На самой справе гэта вельмі нязручна, і калі я сама вучыла жэставую мову, зразумела, што нашмат хутчэй у такім выпадку паказваць нейкі асобны сімвал, якія будзе прасцей запомніць».
Сувязь з профільнымі арганізацыямі
Таксама актывістка пазначае, што пра мерапрыемствы варта пісаць у арганізацыі і ініцыятывы, якія працуюць з людзьмі без слыху . «У нас ёсць спіс перакладчыц (польскай жэставай мовы), якія рэгулярна працуюць з людзьмі без слыху ці з парушэннем слыху, і ў іх ёсць свае базы, праз якія мы просім распаўсюджваць інфармацыю».
Рыхтуючы сваю трэнерскую школу па WenDo, актывістка разам з паплечніцамі зрабілі так, каб людзі без слыху даведаліся пра гэтае мерапрыемства. Яны дамовіліся з перакладчыцай, знялі ролік, падрыхтавалі матэрыялы, праводзілі сумоўі. Было падобна, што ў школе будзе вучыцца адна жанчына без слыху, але яна ў выніку не стала ўдзельнічаць. «Калі б яна ўсё ж удзельнічала, уся акадэмія WenDo была б таксама з перакладчыцамі. Канечне, гэта дадатковы час і сродкі, але яно таго варта, каб уключаць розных людзей», — кажа Вольга.
Шукаць перакладчыкаў і перакладчыц — асобны квэст
Святлана Гайдалёнак, арганізатарка мерапрыемстваў у пазбаўленай рэгістрацыі Прасторы КХ у Берасці, кажа, што пры арганізацыі перакладу на жэставую мову яна сутыкнулася акурат з такой праблемай. Аказалася, што ўсе такія перакладчыцы і перакладчыкі (прынамсі, у Берасці) звязаны з дзяржаўнымі структурамі і не хочуць працаваць з грамадскімі арганізацыямі і ініцыятывамі. Была праблема і з працай менавіта з тэатральным тэкстам: «Мы прыходзілі да арганізацый, якія працуюць з людзьмі з абмежаваннямі па слыху, але перакладчыкаў, якія б разумелі мову сучаснага мастацтва і маглі яе адначасова спрошчваць і перакладаць на жэставую, у Берасці было даволі цяжка знайсці».
У выніку праз знаёмых знайшлася перакладчыца з Калінінграда, якая працуе з рускай жэставай мовай, і якую не пужала перспектыва перакладаць на культурных мерапрыемствах.
«Гэта даволі складаная праца — акрамя таго, што трэба перакладаць на жэсты, інфармацыю яшчэ трэба спрошчваць і дапасоўваць да жэставай мовы », — узгадвае Святлана. «Нягледзячы на тое, што нібыта перакладаем з рускай на рускую жэставую, усе гарады маюць свае асаблівасці. У Берасці ёсць свае жэсты, а ў Калінінградзе — свае. Адрозненняў не тое каб сапраўды шмат, але яны ёсць. Жэставая мова — гэта мова спрошчаная. Таму, калі мы перакладаем інтэлектуальную дыскусію, трэба мець на ўвазе, што яна мусіць спрошчвацца, і гэта асобнае выпрабаванне для перакладчыка».
Даведацца больш пра мову жэстаў можна ў нашым Instagram.
Пошук перакладчыцы і стаў для Святланы самай складанай часткай у арганізацыі такіх інклюзіўных івэнтаў. Сярод іншых цяжкасцяў былі тэхнічныя непаладкі і непаразуменні, звязаныя з правядзеннем мерапрыемства анлайн. Асобна яна падкрэслівае, што ў перакладчыцы мусіць быць правільна ўсталявана камера — аднаго твару на экране недастаткова, і бачным мусіць быць таксама корпус . Справа ў тым, што жэсты не паказваюцца «проста ў паветры» — для дэманстрацыі некаторых з іх перакладчыцы ці перакладчыку трэба рухаць рукамі на ўзроўні шыі і/ці грудной клеткі і нават жывата, датыкацца да іх. Гаварыць жэстамі, проста трымаючы рукі перад тварам, немагчыма.
«Ёсць яшчэ такі цікавы момант, што сурдапераклад і пераклад на жэставую мову – гэта не адно і тое ж», — кажа Святлана. «У паўсядзённым жыцці людзі з парушэннямі слыху карыстаюцца жэставай мовай, а сурдапераклад — гэта больш для афіцыйных мерапрыемстваў. Можна, канечне, казаць, што гэта ўсё адно і тое ж, але нашая перакладчыца Эма настойвае, што яна робіць пераклад на жэставую мову, а не займаецца сурдаперакладам».
Гэты падзел падобны да падзелу любой мовы на літаратурную, правілы якой зафіксаваныя ў слоўніках, і жывую, якой людзі рэальна карыстаюцца штодзень. Эма працуе з «жывой» версіяй і абапіраецца найперш на існую практыку, а не фармальныя правілы. Як і ў любой іншай мове, пазбаўленне фармалізму дапамагае даўжэй канцэнтравацца на тэме і не нудзіцца.
Тэкст: Наста Захарэвіч
Фота: RODNAE Productions (фотабанк Pexels)
