Вітаю, мяне зваць Вікторыя Грабеннікава. Я візуальная мастачка, арт- і квір-актывістка, культурная даследчыца. Яшчэ я беларуска, квірка і, пачынаючы з вясны 2022 году, эмігрантка. З оптыкай усіх гэтых ідэнтычнасцяў і быў напісаны гэты тэкст пра маё раптоўнае квір-жыццё ў эміграцыі.
Ірацыянальнае чаканне паспалітага дзівоснага квір-сусвету
Калі я пераязджала, я была захоплена думкамі пра шчаслівую вольную Еўропу. Яшчэ я была напалохана, але гэта не тэкст пра страхі раптоўнай эміграцыі.
Рацыянальная, інтэлектуальная частка маёй свядомасці захоўвала крытыку да «заходняй мары». Аднак еўропацэнтрызм і беларуская дзяржаўная прапаганда далі свае плады: ірацыянальна я чакала паспалітага дзівоснага квір-сусвету. Ведаеце, той самай міфічнай «Гейропы».
Я ўяўляла, як буду купацца ў квір-мерапрыемствах і аблагоджана жыць са сваёй жонкай у інклюзіўным атачэнні, дзе правы чалавека абаронены заканадаўствам. Але сталася ўсё не так выдатна.
Трэба пазначыць, што, распавядаючы пра квір-жыццё ў эміграцыі, я раблю грубае абагульненне. Няма ніякага квір-жыцця ў эміграцыі. Ёсць маё жыццё ў Варшаве, маё жыццё ў Вільні, маё жыццё ў Брашове (невялікі горад у Румыніі). Квір-досвед неаднародны: для кожнай квір-асобы ён асабісты і ўнікальны. Але, напэўна, ёсць агульныя кропкі болю і кропкі падтрымкі. Такія кропкі я паспрабую адсачыць. І буду спадзявацца, што нешта з гэтага адгукнецца іншым квір_кам.
Сцягі
Першым моцным уражаннем па-за межамі Беларусі для мяне былі сцягі: квірныя, бела-чырвона-белыя, украінскія. Я рабіла здымкі кожны раз, калі бачыла сцягі на будынках і шакавалася, што так можна.
Крыху пазней на спатканнях у Польшчы асоба за асобай распавядалі мне, што квір-сцягі падпальваюць, кідаюць у вокны камяні. У адказ я трохі пужалася, але не магла выціснуць з сябе спачуванне. У галаве была думка: «Але вы ж не ў турме за сцяг!». З сабой у іміграцыю я прывезла нармалізацыю гвалту. У асноўным ― дзяржаўнага, але і грамадзянскага ― паўсюдную гамафобію і ксенафобію. Яе складана пазбавіцца, бо для беларус_ак нармалізацыя гвалту ўсё жыццё працуе як ахоўны механізм. Ахоўны механізм, без якога я б не выжыла.
Мерапрыемствы і прасторы
Пасля пераезду я хутка страціла ілюзію паўсямеснай еўрапейскай квірнасці. «Дзе ўсе лесбійскія івэнты? Дзве ініцыятывы на ўвесь горад працуюць, адзін івэнт у месяц робяць! У Менску было ў сто разоў больш актыўнае квір-жыццё», ― пісала я сяброўцы.
І сапраўды. У Менску ў мяне было актыўнае квір-жыццё. Я ўсіх ведала, я была ўключанай у падзеі, сама стварала падзеі ― у мяне было напрацавана квірнае кола. Нават калі імпрэзы былі напалову падпольныя, я ведала ўваходы ў гэтае падполле. Усё было зразумела і таму камфортна. Я мела вялікі прывілей ― прыналежнасць. Пасля эміграцыі кола камунікацыі разбурылася і яго трэба было аднаўляць.
Квір-прасторы ў новых краінах трэба было шукаць. На жаль, яны не зваліліся на мяне адразу пасля пераходу мяжы з ЕС, як абяцалі беларускія дзяржаўныя СМІ. І я шукала: забівала ў пошук інстаграму і гуглу «LGBT *горад*», прасіла парады ў знаёмых, уважліва разглядала афішы і графіці на вуліцах. І знаходзіла. Я здабыла досвед новых квірных актыўнасцяў. У месяц прайду ў Брашове, напрыклад, трапіла на квір-хайкінг і квір-пікнік у гарах. На сваім балконе ў Варшаве я павесіла ЛГБТК+ сцяг. Гэта таксама быў новы досвед ― мець мажлівасць не хавацца. Ці хутчэй ― хавацца не так старанна.
«Як я магу цалавацца з асобай, якая не ведае, як катуюць за кратамі беларускіх актывіста_к?»
Асноўная большасць знаёмстваў за мяжой здаралася двума шляхамі.
Першы шлях ― знаёмыя знаёмых і мае далёкія знаёмыя яшчэ з Беларусі. Эміграцыя моцна зблізіла мяне са мноствам беларус_ак. Мы ўсе апынуліся ў патрэбе адбудоўваць свае сацыяльныя сувязі. Прытым ва ўмовах, дзе беларускасць адчуваецца вастрэй, як іншасць. Падаецца, таму мы больш імкнуліся ад_на да адн_ой.
Вільня і Варшава ― сталіцы беларускай эміграцыі. Тут можна даволі спакойна весці культурнае жыццё пераважна ўнутры беларускай дыяспары. Вялікая колькасць беларускіх мерапрыемстваў зроблена з традыцыяналісцкай патрыярхальнай оптыкай, якая мае мала агульнага з квіраваннем. Аднак тут ёсць і беларускія імпрэзы, якія падзяляюць каштоўнасці роўнасці і інклюзіі. Хацела б напісаць «дастаткова беларускіх імпрэз», ― яшчэ не дастаткова. Але, калі пашукаць, можна знайсці сабе квір-фрэндлі занятак.
Другі шлях пашырэння сацыяльнага кола ― дэйтынгавыя прылады. Спатканні не заўсёды заводзілі мяне ў рамантычныя ці сэксуальныя адносіны. Ад дэйт_ак (ад ангельскага date ― ярлык для асобы, з якой ты ходзіш на спатканні, без дакладнага акрэслення характару вашых адносін) я атрымлівала парады пра лакальны фемінісцкі, левапалітычны, мастацкі, ЛГБТК+ кантэксты. Дазнавалася месцы і мерапрыемствы, шмат піла каву, сябравала і сацыялізавалася з пачуццем бяспекі. Я адчувала прастору для паразумення.
Квір-ідэнтычнасць у гэтым дапамагае. Праз яе я маю агульнае з людзьмі за мяжой ― з квір-людзьмі. Нас нешта аб’ядноўвае. Нешта важнае і моцнае ― агульны досвед. Досвед супраціву, досвед сумневаў у самаідэнтыфікацыі, досвед смеласці і волі, страху, чуллівасці, маргіналізаванасці, пошуку прымаючай суполкі. Квірнасць стварае грунт для будавання паразумення і блізкасці з людзьмі. Мне падаецца, калі б я была цысгендэрнай гетэранарматыўнай асобай, мне было б больш маркотна і самотна ў эміграцыі.
Я адчувала наяўнасць аб’яднальнага квір-грунту і на ўзроўні камунікацыі з мясцовымі ЛГБТК+ суполкамі і ініцыятывамі. Сутыкалася з зацікаўленасцю, з жаданнем мне дапамагчы (хоць часам і з адценнем еўрапейскага патэрналізму).
Казачны прыклад квір-паяднанасці адбыўся са мной у Румыніі. Там нам з партнэркай вельмі дапамаглі брашоўскія ЛГБТК+ актывіст_кі: яны бескаштоўна засялілі нас у хостэл, далі мясцовую сім-карту, прапанавалі дапамагчы з юрыдычнай кансультацыяй. Да таго я бачылася з гэтымі актывіст_камі два разы ― мы з жонкай знайшлі іх мерапрыемства ў інстаграме.
Адначасова з салідарнасцю я бачыла і разрыў паміж сабой і замежнымі квір_камі. Мы сапраўды сыходзіліся ў нашай квірнасці. Сыходзіліся ў некаторых іншых частках нашых ідэнтычнасцяў: эмігранцкай, мастацкай, небінарнай, фемінісцкай, неманагамнай і г.д., ― з рознымі асобамі розным наборам. Але нашы шматскладовыя інтэрсекцыянальныя ідэнтычнасці не супадалі ў адной важнай для мяне частцы ― беларускай. Менавіта гэта часціна была для мяне вострай і балючай, асабліва першы час пасля пераезду. Я думала: «Як я магу цалавацца з асобай, якая не ведае, як катуюць за кратамі беларускіх актывіста_к?»
Напачатку я вельмі намагалася быць зразуметай. Шмат маіх спатканняў прайшлі ў фармаце лекцый пра палітычнае становішча ў Беларусі. Я адчувала сябе амбасадаркай. І меркавала, што распаўсюджваць веды на такім асабістым узроўні ― гэта мая місія, больш за тое ― абавязак. Я распавядала ўсё, што магла ўмясціць у размовы: пра пратэсты, пра катаванні, пра цэнзуру, пра ўладу, пра беларускіх актывіста_к. У Румыніі, дзе пра Беларусь ведаюць зусім мала, часам трэба было спачатку адказаць на пытанне: «Беларусь ― гэта дзе?». Мы з жонкай малявалі новым румынскім знаёмым дзяржаўны і нацыянальны беларускія сцягі з подпісамі «bad ― pro-lukashenko» (дрэнны ― падтрымлiвае лукашэнка) і «good ― national Belarusian flag» (добры ― нацыянальны беларускі сцяг). Адказна ставіліся да ролі амбасадарак!
У асноўным людзі былі гатовы слухаць. Але я была не здольнай распавесці ўсю гісторыю сучаснай Беларусі і надзяліць іх досведам беларускай сацыялізацыі.
У эміграцыю я прывезла нармалізацыю гвалту
Зараз мой амбасадарскі запал сышоў. Я больш не імкнуся ператварыць спатканні ў лекцыі. Часткова праз стому: адукацыйныя прамовы патрабуюць вялізарную колькасць і інтэлектуальнай, і эмацыйнай працы. Апроч таго, я зразумела, як людзі з іншым досведам могуць не ведаць тое, што нам падаецца відавочным. Эміграцыя вучыць з гэтым жыць. Я заўважаю, як сама не ведаю тое, што польк_ам ці румын_кам падаецца відавочным.
Адсутнасць беларускай сацыялізацыі ў людзей побач часам дапамагае мне падсвятліць нармалізацыю гвалту, якую я прывезла з сабой. Напрыклад, маіх беларускіх сябро_вак не ўражвае адсутнасць матрацаў у турэмных камерах. Для нас гэта ўжо відавочная рэчаіснасць. «Не збілі, не згвалтавалі ― пашчасціла!» ― трымаецца ў галаве. Калі ты распавядаеш пра свой досвед у турме сярод беларуса_к, на адсутнасць матрацу нават няёмка скардзіцца.
А іншазем_ак матрацы ўражвалі. Уражваў гвалт. Я бачыла іх шок, іх непаразуменне, нават слёзы. І гэта нагадвала мне, наколькі насамрэч недапушчальна і жахліва тое, што адбываецца ў нас дома. Тут, дзе я ў бяспецы, я магу сабе дазволіць патроху адмаўляцца ад ахоўнага механізму нармалізацыі гвалту.
Выніковы склад асяродзя
На момант цяпер маё асяроддзе складаецца большай часткай з беларуса_к і беларускіх падзей. Часткова ― з украінскіх, і менш ― з польскіх. Думаю, моўны бар’ер таксама ўплывае на такое рангаванне.
З усяго гэтага, напэўна, 20% ― штосьці спецыялізавана квірнае. Пры тым амаль усё, куды я абіраю хадзіць, ― квір-фрэндлі. Ведаеце, хочацца быць толькі ў тых месцах і з тымі людзьмі, якія цябе лічаць чалавекам ― і гэта не трэба даводзіць. Такія ў квір-людзей капрызы!
Я дадаю пра гэтыя 20% як нагадванне: асабістасць квір-людзей не канчаецца на квірнасці. (На жаль), мы не жывём у ізаляванай квір-суполцы з абмежаванымі квір-цікавасцямі і квір-праблемамі.
Я не збіраюся ўваходзіць у рыторыку: «Мы такія ж, як вы». Я ― квірка, і я квірую сваё асяроддзе. Не праз маю сэксуальную ідэнтычнасць, а праз маю палітычную квірную оптыку. Калі я шукаю зніжкі ў Бядронцы (польская сетка крам) ці запісваюся на прыём у амбасадзе, калі падчас пошукаў кватэры чую “nie nakierowane na obcokrajowców” (не накіравана на замежнікаў), калі спатыкаюся аб базавыя эмігранцкія турботы, я ўсё яшчэ квірка. Я жыву ўсё жыццё з гэтай оптыкай, яна анікуды не знікае, гэта спецыфічны досвед.
Аднак асабліва востра мае праблемы спецыфікуюцца ў той момант, калі асяроддзе распазнае мяне як квірку і я сутыкаюся з дыскрымінацыяй. Калі мая жонка не можа падацца разам са мной на гуманітарную візу праз дзяржаўную гамафобію. Калі я баюся вывешваць квір-сцяг на балконе, бо хвалююся, ці не гамафоб мой арэндадаўца і што хтосьці яго падпаліць.
Сцяг вісіць.
Тэкст: Вікторыя Грабеннікава
Фота: mikky k, Karolina Grabowska, RDNE Stock project, Markus Spiske, Anna Shvets
